Flickering (voor ons) onzichtbare vijand

Flickering: wat het is en waarom het relevant is

Kunstlicht is een integraal onderdeel van het moderne leven. Tegelijkertijd is er toenemende wetenschappelijke aandacht voor een minder zichtbaar, maar belastend aspect van kunstlicht: flickering. Flickering komt vooral voor bij elektrische lichtbronnen zoals LED lampen en kan, zelfs wanneer het niet bewust wordt waargenomen, invloed hebben op het menselijk visuele en neurologische systeem.

Wat is flickering?

Flickering verwijst naar snelle, periodieke fluctuaties in lichtintensiteit over de tijd. Deze fluctuaties worden meestal uitgedrukt in frequentie (hertz, Hz) en modulatie-diepte (de mate waarin het licht varieert tussen minimum en maximum intensiteit). Kort gezegd: Het licht gaat binnen een seconde super vaak aan en uit.

Hoewel sommige vormen van flickering zichtbaar zijn (bijvoorbeeld bij defecte lampen), vindt een groot deel plaats op frequenties boven de bewuste waarnemingsdrempel van het menselijk oog. Dit wordt aangeduid als onzichtbare flickering. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat onzichtbare flickering alsnog door het visuele systeem wordt verwerkt (Wilkins et al., 1989; IEEE, 2015).

Waarom ontstaat flickering?

Flickering ontstaat hoofdzakelijk door de manier waarop elektrische stroom wordt omgezet in licht. In veel moderne lichtbronnen, met name LED-verlichting, is een elektronische driver nodig om wisselstroom (AC) om te zetten naar gelijkstroom (DC).

Bij drivers van lagere kwaliteit:

• wordt de stroom niet volledig gestabiliseerd;

• volgt de lichtoutput de wisselstroomfrequentie (meestal 50 of 60 Hz);

• ontstaan snelle variaties in lichtintensiteit.

Dit resulteert in flickering, vaak met frequenties van 100–120 Hz of hoger (IEEE, 2015). Hoe hoger de modulatie-diepte, hoe groter de potentiële belasting voor het visuele systeem.

Waarom kan flickering belastend zijn?

Het menselijk visuele systeem is niet passief. Zelfs wanneer flikkering niet bewust wordt waargenomen, reageren het netvlies en de visuele cortex op temporele veranderingen in licht (Roberts & Wilkins, 2013).

Wetenschappelijke studies tonen aan dat flickering kan leiden tot verhoogde neurale activiteit en visuele stress, doordat het brein voortdurend moet compenseren voor de instabiliteit in lichtinput (Wilkins et al., 2010). Dit effect kan worden versterkt bij langdurige blootstelling, zoals bij werken of ontspannen onder kunstlicht in de avonduren.

Wetenschappelijk gerapporteerde klachten

Onderzoek heeft flickering in verband gebracht met een aantal klachten, zonder daarbij te spreken van ziekte of permanente schade. De meest consistent gerapporteerde effecten zijn:

• Hoofdpijn en migraine-achtige klachten
  Verschillende studies tonen een verband aan tussen lichtflikkering en het optreden of verergeren van hoofdpijn, met name bij personen die gevoelig zijn voor visuele prikkels (Wilkins et al., 1989; Noseda & Burstein, 2011).

• Oogvermoeidheid (asthenopie)
  Flickering kan bijdragen aan visuele vermoeidheid door verhoogde inspanning van het accommodatieve en oculomotorische systeem (Sheedy et al., 2003).

• Concentratieproblemen en mentale vermoeidheid
  Studies suggereren dat instabiel licht de cognitieve belasting kan verhogen, wat kan resulteren in snellere mentale vermoeidheid en verminderde taakprestaties (Veitch & McColl, 1995).

• Verhoogde gevoeligheid bij neurologisch gevoelige groepen
  Personen met migraine of fotosensitiviteit reageren aantoonbaar sterker op temporele lichtmodulatie, zelfs bij frequenties boven de bewuste waarneming (Wilkins et al., 2010).

Belangrijk is dat deze effecten contextafhankelijk zijn en variëren per individu, intensiteit, frequentie en duur van blootstelling.

Flickering in de avondcontext

In de avonduren kan flickering extra relevant zijn. Het visuele systeem bevindt zich dan in een fase waarin het lichaam zich voorbereidt op rust. Kunstlicht met zowel blauw licht als flickering kan hierdoor als extra belastend worden ervaren, los van kleur of intensiteit (Chang et al., 2015).

Zelfs wanneer blauw licht visueel wordt gefilterd (bijvoorbeeld met een bril), blijft flickering aanwezig als de lichtbron zelf instabiel is. Dit verklaart waarom sommige mensen alsnog klachten ervaren onder (het verkeerde) kunstlicht, ondanks visuele bescherming.

Rood licht en flickering

Rood licht wordt vaak gebruikt in avondomgevingen omdat het geen blauw licht bevat en minder invloed heeft op het circadiane systeem. Echter, ook roodlichtbronnen kunnen flickeren, afhankelijk van de gebruikte elektronica.

Bij de Alina roodlichtlampen wordt gebruikgemaakt van stabiele, gelijkstroom-gestuurde drivers die de lichtoutput constant houden. Hierdoor is de lichtintensiteit continu en vrij van relevante temporele fluctuaties.

De roodlichtlampen van Alina zijn ontworpen met een hoogwaardige driver die de stroom stabiliseert en daarmee flickering voorkomt binnen het relevante frequentiebereik. Dit draagt bij aan een rustiger lichtomgeving in de avond, zonder de visuele belasting die kan optreden bij instabiele kunstlichtbronnen.

Conclusie

Flickering is een vaak onderschat aspect van kunstlicht dat voortkomt uit elektrische en elektronische eigenschappen van lichtbronnen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat zelfs onzichtbare flickering invloed kan hebben op het visuele en neurologische systeem, met mogelijke klachten zoals hoofdpijn, oogvermoeidheid en mentale belasting.

Het verminderen van flickering, met name in de avond, kan bijdragen aan een rustiger visuele omgeving. Naast kleur en intensiteit is de stabiliteit van licht daarom een belangrijk, maar vaak over het hoofd gezien, onderdeel van verantwoord lichtgebruik.